I tenna gama Pathian thu hong lut ma in Pi leh Pute laizil thei ding dinmun a omten Aizawl khong leh asehvel ah lai simtheih leh gelhtheihnading lel in nazil uhi. Pathian thu honglut akipan mimal in Bible isim theih chiat uh ngimna in Saptuam ten ‘Mission sekul’ hon pankhia uhi. Hiai ‘Tanchih Hoih’ khovak muhna ziakin tunin ei Zomite minam zah leng pha lou changkanna/khankhiakna chikhat in kikhang khia hi. Makai masate lunggeel pichinhuaitak zar zoukhate ei khangthak te ihi a, amaute hangin eiten khovel muphata ihi, ei ban a te bang iloh dia ?

Naupanlai nite in leitunga idamsung in tua iomna/tunna chiang tan ah, ahoihlam hi’n ahoihlou lam hitaleh hichibangin ka om ding chih ahun tunma in kigen theilou kialeng hilouin suangtuahna ah leng omkha mah
mah lou hi. Tuma hun, Naupanlai nite ah Sekul kai ding ahihman a na kai mai mai kitam mah mah ding in um ing. Tua kia leng hilou in Nu leh Pa khenkhat bangin sekul kai khawng ‘thadah man’ ahi chipawl bang
omthei zawmah hi. Ahi, naupang bangmah sem thei nailou chih manin Nu leh Pa ten hiai Saptuam sekulte ah honna kaisak ua, nasem dia zattheih deuhte bel sep ding tam chi’n lounasep lam thupi bawl zaw uhi. Tua
hunlaiin bel nna semkei leng nek ding omlou a, kumkhat kham ding buh leh baal neite bang miteng phaklouh leh thupi ngaihte ahi uhi. Tu chianga laisiam sepna sangpi neite toh tehtheih leh kilawm sa ing. Tua bang hun
ah omleng ei khangthak te leng ki-pilzaw tuam dia umlou ka hi. Kim leh pamte, ikhan khiakna leh kithuahpih khak mite zil in khovel thilte, siamna leh pilna, theihna leh thil hihtheihte, tuate ah kinga lian mah mah chih
ding ahi. Huaiziakin ei khangthak ten iomna kim leh pamte khosak leh khoheidan pilvang taka i-et leh theih kiphamoh hi.

Tuabang kallak ah mihingte khosakna kibatlouh ziakin tei ding banga tei zoulou kitam a, huchi hinapi a mahni tei tei a natei zou mah mah leng ki-om veve hi. Siam sinna toh kisaiin ana sin zou ki-om a, a sin zoulou leng ki-om hi. Tua te bangziak hiam ichih chiangin, a nei leh neilou kal ah kia hi. Neihlouh hanga leng bangtan hiam itun theihna ding ngaihtuahna a hiai bang Mission sekul/ Govt.sekul te heutu masate gelsiamna ziaka ineihkhak zaw hamphat huai mah mah sa ing. Mission sekul a kai khak aphattuam mah mah na lam tampi ah om hi. Leitung idam sunga poimoh mah mah siam sinna, mahni kitoudelh thei dinga kisinsakna toh kisai ahihban ah Leitunga iom nonlouh chianga ikhantawn ding toh kisai leng ziltel leh sintel ahihmanin hamphat huai sawn sawn hi. Pau leh ham lam hi’n gelh thoh hitaleh baihlam takin eipau, pau leh gelh chihte kihih thei
pah hi. Subject/Laibu zatte leng ahithei liai teng eipau khong mah in naletkhia ua, tulai khangthak ten kithei nonlou di’n gintak huai hi. Tua te – Maths/Arithmetic – Sut bu/sialkop bu, Science – Nnate telsuina
bu, Geography – Leitung gamthu bu, History – Khangthu bu, Hygiene –Sianthouna bu, chihte khawng ahi hi. Tuchiangin bel kiletkhe non tuanlou in ahi bang bang in kisen hi. Tuatoh kizawitawn in
tuchiangin TV bang – ‘Melmuh Tawngsan’ kichi hilou eita.

Tu chiangin bel nidanglai deuhte hun bang hinawnlou in khangthak ten siam sinna or laisim loungal sepding omlou hi. Kou neulai in khua kinai bangzah hiam in aphattuampih theih dingin Saptuam in Mission sekul alemchanna lai lai te ah hong/koih uh a, tua te ah neihlouh man inleng siam sinna pat theih a, kipahhuai mah mah. Sekul kai leh nasep kithuah ahi a, nu-le-pa ten nasep awlmoh uh ahihmanin naupang/sekul kai chilou in isep theih chiangte sepding honngiat uhi. Sekul kai sang banga sepding ompen awlmohzaw uh abat hun tam mah mah. Tua ziakin amin a sekul kai ibat hun tam mah mah chih ahi. Eipau a laizil ihihman in sappau bang kilam siam thei mah mah lou hi. Tua te tamlou en ni– Childhood (kasim dan uh ‘chil-duhud’), Comforta-ble (kawmfor-a-ta-bul), Min-ute - ( mi-nu-te), Picture -(pik-tu-re) hichibang zel in sappau thumalte eipau a sim tei tei kasawm sek uh. English ten ‘Mother tongue influence’ (MTI) anachih ubang tunitan a ipaih theihlouh te uh ahi. Pau him him apau neite banga izat theihna dingin amau toh khosak khawm poimoh mah mah ahi a, huchi hinapi inleng ahitheilou pawl zong ki-om thei veve hi. A’h hangin siamlou lua in kingai keileng, namdang
ten leng, eipau ei banga zangthei lou na ahi uh.

Saptuam in hichibang anapat khiak pen inam pumpi khankhiakna kalbi poimoh mah mah te laka khat ahi hi. Tua bangte ah keileng nakhang khia sam in tunichiangin mumang aleng matphaklouh Shillong khopi banga sungkuante toh khosakhawm a omthei kachih chiangin Pathian hon pii dan lamdang petmah kasa a, Amin ka phat a, thupina teng teng Amah kapia hi. Tua ban ah Mission sekul Saptuam napatkhiakte ineihna tung uah kipahna lian mah mah, tua inam pumpi khankhiakna kalbi poimoh mah mah pen izun ding mohpuakna lianpi nei ihi chih kimangilh kei ni.

Kou neulai kialeng hilou in kou vual akipan atunglam teng kachimai dia tuate hunlaiin Shillong tuh amin thang mah mah mai hi. Tua hunlai, North East pumpi India in State khat dan a hon etkol lai’un a Khopi leng hi ahi. North East pumpi adingin Shillong tuh Khopi ahihban ah Siam sinna toh kisaiin leng mun poimoh mah mah asuak hi. Tu’n North East pumpi pen State tuam tuam in omchiatta a, himahleh Siam sinna toh kisai’n Shillong bel tutan in kidelh lai lai hi. Abik takin Manipur, Nagaland leh Mizoram ten kiboh deuh hi’n amuh theih. Tua ahihmanin Shillong a sekul /College kai pha chiangte tuh kingaisang mah mah a, hiai Shillong mun pen minazong paizohna leng hilou mah hi ahi. Tu chiangin tuh gamdang khong ngen ah ikisawlta a, hiai Shillong mun bang tuh niam kiak/ngaisang law nonlou mah kibangta hi.

Huchisimta bangmahleh Shillong a siamsin dinga pai leh innkuan a khosa te hampha mah mah ihihdan itheihsa himahleh theih thak thak tuak sa ing. Tua toh kiton in siamsinna lama ma ilakdan kivel thak thak leng. Sorkar leh Politiks toh kisaiin ei omna State toh kilamdang mah mah a, niteng khosakna leh kim leh pam khoheidan, huan nek-le-tak zonna toh kisaiin nawngkai sakthei ‘Bandh’ chihte om khollou in nuam mah mah hi. Abitakin siamsin naupangte adingin thovenhuai leh nawngkai saktu omlou in niteng hun hoihtaka zattheih suak hi. Tua kialou English leh Hindi paute kizang tangpi a, pau lam toh kisai theih kibehlap namunpi suak hi. Siamsin ding chauh a omkhate ngial houh ipilvan mah mah kisam hi. Nu-le-Pa ten bang lam-en a hiai tan tan a laizil dia honkoih ahi ua ? Ei nam niam (tribals) te lai izil in atup pen tuh sorkar a sepna (job) neih a khosakna vai geel ahipen hi. Tua ahihziakin lai isim kawm kawm in competition a tel ding maban ahi chih mangngilh louh ahoih
pen. Nam lian leh pil a hausa te banga hiai ka company ka etkawlna dingin hiai/huai kavazil ding chih dinmun aom nailou ihi chih kimangilh kei ni. Nu leh Pa ten neih sun sun in lam-etna lian pi toh honchawm ua,
ka tapa/tanu hong siam meng meng henla Nu tha khek in Pa tha khek meng meng leng chih hon deih mah mah uhi.

Tua lam lam leng phawk ban khollou a innlam leh iveng sung khawnga iom bang bang a om a, mi nam kal a khosa ihihlam phawk khak louh ding lau huai mah mah hi. Bangzah hiam khong omkhawm leh tengkhawm
a iom chiangin, mi nam kala khosa ihihlam phawklou a innlam a iveng sunga i-omdan uh leh i-gialte uh hong suah khiak chiangin gam nei ten hon iplah mah mah uh chih ahi. Huchi hinapi inleng dawhzou mah mah
uh sakin om hi, ei hingialleng nou lawi bang kiphatsakna nahi ua chia zial pah nuam dingte hihang.

Khovel pilna leh siamna asanzel toh kiton in eite’n leng lai sim kuhkalna leh taimakna isuah thak uh kiphamoh mah mah hi. I tamlouh hangin laisiamna ziaka nam changkangte laka simtel theih khat suakta hi ihi a, hiai thei in Shillong hiam leh mun danga siamsin dinga omte’n theihtawp isuah a, ei leh ei kitawisang hikawma nam leh gam tawisang dinga han ichiam thak kul pet mah hi. Maban zilna ding leh sepna muhna dingin Competition sang mah mah ta a, tua teng a ipai suak zar zar theihna dingin siamsinna hahtaka ikipuahphat poimoh mah mah hi. Bang hiam asang deuh a lohchinna ngahte biang biakna (interview) simkha leh theihkhak chiat uh agin huai. Huai a alohchinna thu-gukte ua kalbi poimoh mah mah khat agen khak veu uh tuh ‘laisimna dia hun
apiakte’ uh hi ahi. Tuate thei’n ei alohching nailou ten Laisimna di’n tua kipan hun tamzaw piak chiat sawm taleng. Huan ah tuabanga sepna zong thei dinga chinna neite’n ingaihtuahna ua om dia deihhuai mah mah
khat tuh Central Government sang mah inleng i-omna State Public Service Commission te boh huan leng chih huai mah mah hi. Bangziakin nachimai thei, ngaihtuahna a om tuh hiai ahi, Central Government ah dinmun lian leh sangtak neimahle mi namkal a khosa hanga inam leh gam adinga phatuamna om lawm lawm lou bang hi. Ei pianna leh igam ichih deuhte ah dinmun sangpi leh liantak nei chiat leng tua ibuaina neuh neuh te the betkhiak mah bang dingin uphuai hi. Nam leh gam adinga isep tak tak theihna dingin State Public Service Commission pen pi bawl leng chinuam dan ihi. Politiks sai kia ah nahun zoulou mah ahi chih thei
thak chiatni.

I nam hong changkan’ khiakna kalbi poimoh mah mah Mission sekul leh sorkar sekul te puah a bawl hoih
na dingin ei khangthak te State service a dinmun lian, alu bawk lam tangkha atam thei lam iom uh kisam
mah mah hi. Ei khang (generation) dinmun ah hon tha-kheng ding khang te (next generation) dinmun ding kinga lian mah mah ahi chih mangngilh kei ni. Bible a imuh mimasa Adam toh kisai’n Pathian in nuam taka Eden huan a bawl enkawl dinga akoih ahi a, thil hihkhelh ziakin Eden huan apan hawl khiak in aom chih imu. Hawl khiak pen hunsa hileh kipah huai mah mah ding ahi a, hun salou in hamsiat nalai hi. Genesis 3 :17 – Lei tung nang ziakin hamsiatin a omta hi; na damsung tengin gim taka semin a gah na neta ding. Tua ahih nungsang nang leh kei mohna hilou inleng mohsa leh hamsiatsa ihi chih kiphawk in, lohchinna dingin kho-ul luang puap puap thei khopa lai isim akul chihna ahi. Tua banga laisim bangzah iom a ? tua bang ahihkeileh lohchinna in hon gamlat mah mah ding ahi.Laisim di’n mundang ah om in i-omkei ta zongin kho-ul luang puap
puap khop a ipan ma zaw lohchinna in hon naih lou ding ahi chih thei thak thak ni.

0 comments:

Post a Comment

 
Top